W 2010r. w korpusie służby cywilnej wypracowano ogółem 560.459 godzin nadliczbowych. Aż 66% tej wartości, tj. 370.014 przypada na nadgodziny w administracji w administracji skarbowej. Jakie są przyczyny tego stanu rzeczy? Zła organizacja pracy ? nadmiar zadań ? Brak wystarczającej liczby etatów ? Zapewne można by wiele napisać na ten temat.

Niezależnie od przyczyn warto przyjrzeć się regulacjom normującym kwestie godzin nadliczbowych w KSC

Pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Pracą w nadgodzinach jest praca odbiegająca od ustalonego dla członka korpusu służby cywilnej harmonogramu pracy ponad osiem godzin na dobę i średnio czterdzieści godzin tygodniowo (podstawowy rozkład czasu pracy) oraz ponad przedłużoną normę dobową nieprzekraczającą jednak dwunastu godzin i średnio czterdziestogodzinną normę czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (równoważny rozkład czasu pracy).

Podstawowe zasady rozliczania godzin nadliczbowych reguluje art.97 ust.5-10 ustawy o służbie cywilnej (uSC). Zgodnie z ust.5 tego przepisu jeżeli wymagają tego potrzeby urzędu, członek korpusu służby cywilnej na polecenie przełożonego wykonuje pracę w godzinach nadliczbowych, w tym w wyjątkowych przypadkach także w nocy oraz w niedziele i święta. Sytuacja prawna członków KSC w odniesieniu do godzin nadliczbowych jest zróżnicowana podmiotowo, w zależności od tego, czy problem ten dotyczy pracowników korpusu, czy też urzędników mianowanych. Pracownikowi służby cywilnej za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze. Natomiast urzędnikowi służby cywilnej za pracę w godzinach nadliczbowych wykonywaną w porze nocnej przysługuje czas wolny w tym samym wymiarze, zaś za pracę w niedzielę przysługuje mu dzień wolny od pracy w najbliższym tygodniu, a za pracę w święto przysługuje inny dzień wolny.

Zatem:

1) pracownik służby cywilnej – czas wolny w wymiarze odpowiadającym wypracowanym godzinom nadliczbowym,

a)

b)

c)

Powyższe uprawnienia mogą ulegać modyfikacjom w przypadku uwzględnienia wniosku członka KSC o udzielenie czasu wolnego lub dnia wolnego w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Ustawa o służbie cywilnej określa jedynie przyczyny uzasadniające możliwość wykonywania pracy w nadgodzinach, nie odnosi się natomiast do ilości godzin nadliczbowych, które można przepracować w wymiarze rocznym. W tym zakresie zastosowanie znajdzie art. 9 ust. 1 uSC w związku z art. 151 § 3 kodeksu pracy, a co za tym idzie, stosunek pracy świadczony przez członka korpusu służby cywilnej w godzinach nadliczbowych nie może przekroczyć 150 godzin w roku kalendarzowym.

Regulacje prawne dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych nie mają zastosowania do kobiet w ciąży oraz - bez ich zgody - do członków korpusu służby cywilnej sprawujących pieczę nad osobami wymagającymi stałej opieki lub opiekujących się dziećmi w wieku do lat ośmiu.

W literaturze spotkać można pogląd, iż stosunek pracy urzędników służby cywilnej zatrudnionych na podstawie mianowania, charakteryzuje się dyspozycyjnością, co w pełni uzasadnia obowiązujące rozwiązania prawne, a ponadto nie bez znaczenia pozostaje także czynnik finansowy, gdyż urzędnicy, których wynagrodzenie składa się między innymi z dodatku służby cywilnej, niejako ryczałtowo pobierają gratyfikację finansową za ewentualną pracę w godzinach nadliczbowych (M. Mazuryk w: „Komentarz do ustawy o służbie cywilnej”, wyd. Oficyna 2010). Trudno w pełni zgodzić się z zaprezentowanym stanowiskiem, w szczególności zaś z poglądem o ryczałtowej gratyfikacji za pracę w godzinach nadliczbowych. Istotą dodatku służby cywilnej jest jego bezpośrednie powiązanie ze stopniem służbowym urzędnika, co wynika jasno z art.85 ust.2 uSC. Dodatek ten nie ma zatem charakteru rekompensacyjnego lecz charakter po części motywacyjny, co wynika zarówno z tego, że dotyczy on wyłącznie urzędników, a więc osób, które ukończyły z wynikiem pozytywnym postępowanie kwalifikacyjne i uzyskały mianowanie (odrębne zasady dot. absolwentów KSAP), a ponadto wysokość dodatku jest ściśle powiązana z oceną urzędnika służby cywilnej i posiadanym stopniem służbowym.

W literaturze wyrażany jest też pogląd (M. Nowak, Prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Regulacja prawna i treść, Łódź 2007, s. 272), że Niezależny Komitet Ekspertów, kontrolując obowiązujące w Polsce pragmatyki służbowe wskazał, iż są one niezgodne, zwłaszcza ustawa o służbie cywilnej z art. 4 pkt 3 Europejskiej Karty Społecznej (Dz. U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67), z uwagi na to, że: godziny przepracowane nadliczbowo są kompensowane co do zasady czasem wolnym od pracy jedynie w wymiarze odpowiadającym czasowi przepracowanemu nadliczbowo, co nie odpowiada wymogom Komitetu; nie przewiduje się zwiększonego wynagrodzenia ani rekompensowania czasem wolnym pracy w godzinach nadliczbowych świadczonej przez urzędników służby cywilnej; Komitet dopuszcza odstąpienie od tego obowiązku jedynie w odniesieniu do "wysokich funkcjonariuszy państwowych", nie zaś wszystkich osób pełniących funkcje publiczne. Na powyższą niezgodność zwrócił również uwagę Szef Służby Cywilnej w swoim sprawozdaniu o stanie służby cywilnej oraz realizacji zadań w roku 2010: Obecne rozwiązania nie przewidują rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych ani wynagrodzeniem, ani czasem wolnym w zwiększonym wymiarze, co jest niezgodne z Europejską Kartą Społeczną, jednym z podstawowych dokumentów Rady Europy.

opr. własne